Spotkanie dwóch ekspertów – zastosowanie dialogu motywującego w gabinecie dietetycznym

Jakie skojarzenie związane ze spotkaniem z dietetykiem, lekarzem lub trenerem personalnym mogą mieć pacjenci?
Prawdopodobnie wyobrażają je sobie jako rozmowę z ekspertem, który ma odpowiednią wiedzę i pokazuje, w jaki sposób osiągnąć zamierzony cel. Rola pacjenta ogranicza się zazwyczaj do wdrożenia w życie zaleconych działań. Niestety, okazuje się, że podopieczni bardzo często nie stosują się do wspomnianych wytycznych lub robią to jedynie przez bardzo krótki czas.
Przyczyną tego zjawiska może być niewłaściwy sposób komunikowania się z pacjentem, który skutkuje obniżeniem jego motywacji i wzrostem oporu.
Bardzo skuteczną metodą wywoływania motywacji pacjenta jest dialog motywujący.

Definicja dialogu motywującego

Istnieją trzy definicje dialogu motywującego.
1. Dialog motywujący to oparty na współpracy, zorientowany na cel sposób komunikowania się, zwracający szczególną uwagę na język zmiany.
2. Dialog motywujący to skoncentrowany na osobie sposób pomagania w odniesieniu do powszechnego problemu ambiwalencji wobec zmiany.
3. Założeniem dialogu motywującego jest wzmocnienie osobistej motywacji oraz zobowiązanie do osiągnięcia określonego celu poprzez wydobycie i zbadanie u pacjenta jego własnych powodów do zmiany.

Zastosowanie dialogu motywującego

Dialog motywujący powstał w latach osiemdziesiątych poprzedniego wieku. Na początku metoda ta była wykorzystywana wyłącznie w terapii uzależnień. Obecnie znajduje zastosowanie także w innych dziedzinach. Uznawana jest za bezpieczny i skuteczny sposób prowadzenia rozmowy, który pomaga ludziom w dokonaniu osobistej zmiany. Technika ta nie może przynieść szkody, za to znacznie podnosi skuteczność i jakość współpracy z pacjentem. Może odbywać się zarówno indywidualnie, jak i grupowo. Nie trzeba być terapeutą, aby pracować tą metodą. Z powodzeniem stosować go mogą specjaliści tj. trenerzy, pielęgniarki, wychowawcy, dietetycy oraz psychodietetycy.

Duch dialogu motywującego

Dialog motywujący nie jest jedynie zbiorem skutecznych narzędzi, które można wykorzystać podczas pracy z pacjentem. Jest to przede wszystkim postawa koncentracji na drugim człowieku, jego wartościach i zasobach. Zgodnie ze wspomnianą ideą specjalista uznaje, że pacjent dysponuje wszystkim, co jest niezbędne do zrealizowania procesu zmiany oraz pokonania ambiwalencji.

Rola dietetyka w dialogu motywującym

Dialog motywujący przedstawia współpracę z pacjentem jako spotkanie dwóch ekspertów.
Specjalista (np. dietetyk, psychodietetyk) jest osobą, która za zgodą pacjenta, może dostarczyć mu merytorycznej wiedzy. Pacjent zaś jest ekspertem od siebie samego. Tylko on sam może wiedzieć, co jest dla niego dobre.
Do obowiązków dietetyka nie należy podawanie gotowych rozwiązań czy wypowiadanie argumentów przemawiających za zmianą. Jego zadaniem jest poprowadzenie i ukierunkowanie rozmowy w taki sposób, aby to pacjent w jak największym stopniu, podawał powody przemawiające za zmianą, czyli używał tzw. języka zmiany. Celem jest wydobycie z pacjenta jego własnej motywacji do zmiany. Motywacja ta powinna być oparta na wartościach  i osobistych celach pacjenta.
Dietetyk może udzielać pacjentowi rad tylko wtedy, kiedy otrzyma na to jego przyzwolenie.
Każda rada czy informacja skierowana do pacjenta powinna być poprzedzona pytaniem specjalisty o zgodę na wypowiedź.

Rozmowa zgodna z duchem dialogu motywującego

Rozmowa z pacjentem powinna być zgodna z duchem dialogu motywującego, który opiera się na czterech filarach – akceptacji, trosce, partnerstwie oraz wywoływaniu.
Specjalista powinien stworzyć atmosferę bezpieczeństwa i akceptacji. Bardzo ważne jest empatyczne słuchanie, szanowanie autonomii oraz wartości pacjenta.
Zrozumienie pacjenta i poznanie jego perspektywy są niezbędne do zaplanowania działań.

Ambiwalencja w procesie zmiany nawyków żywieniowych

Ambiwalencja jest to równoczesne występowanie konkurujących motywacji do zmiany i przeciwko niej. Uznaje się ją za naturalny, oczekiwany element procesu zmiany. Dlatego też dietetyk nie powinien za nią osądzać ani siebie, ani podopiecznego.  Bardzo ważne jest to, w jaki sposób dietetyk zareaguje na ambiwalencję pacjenta. Dyrektywna postawa specjalisty może zwiększyć ryzyko pojawienia się oporu, który w dialogu motywującym definiowany jest jako efekt ambiwalencji pacjenta wobec zmiany i reakcji specjalisty na tę ambiwalencję.
Podczas rozmowy na temat ambiwalencji dietetyk powinien pamiętać o duchu dialogu motywującego. Jego zadaniem jest okazanie podopiecznemu cierpliwości oraz wsparcia, a także zapewnienie  poczucia bezpieczeństwa i wolności od konieczności zmiany. Dietetyk musi pozwolić pacjentowi  przyjrzeć się swojej ambiwalencji i ją zrozumieć. Powinien  też ukierunkowywać pacjenta na samodzielne poszukiwanie rozwiązań i okazywać ufność w jego zdolności odnajdywania sposobów rozwiązywania problemów.

Akceptacja a język zmiany

Zgodne z duchem dialogu motywującego, empatyczne słuchanie pozytywnie wpływa na rozwój wyrozumiałej i współczującej postawy pacjenta wobec siebie samego. Powstrzymanie się od oceniania oraz akceptacja podopiecznego mogą pomóc mu w rozwijaniu samoakceptacji.
Ma to szczególne znaczenie w przypadku pacjentów zmagających się np. z kompulsywnym objadaniem się, depresją czy zaburzeniami lękowymi¹.
Konsekwencją zmiany przekonań i postaw pacjenta wobec siebie jest zwiększenie ilości języka zmiany w jego wypowiedziach. To z kolei sprzyja planowaniu i wdrażaniu działań na rzecz zmiany.

Podsumowanie informacji o prowadzeniu rozmowy zgodnej z duchem dialogu motywującego

Dialog motywujący jest przydatnym narzędziem pracy dla dietetyków oraz psychodietetyków.
Jest metodą, dzięki której specjaliści mają możliwość zrozumieć pacjenta, a także wydobyć jego własne zasoby do zmiany nawyków żywieniowych.
Stosowanie dialogu motywującego wymaga dużego zaangażowania oraz empatii ze strony dietetyka.
Bardzo ważna jest też zmiana sposobu myślenia na temat koncepcji konsultacji dietetycznych.
Zgodnie z założeniami dialogu motywującego wizyta taka powinna mieć charakter spotkania dwóch ekspertów. Dlatego też stosując tę technikę, należy odrzucić dyrektywny sposób rozmowy z pacjentem.
Niedopuszczalne jest udzielanie rad bez jego zgody, brak szacunku dla jego poglądów czy formułowanie argumentów przemawiających za zmianą.
Dietetyk powinien skupić się na aktywnym, empatycznym słuchaniu oraz wydobywaniu z pacjenta jego własnych pomysłów na wprowadzenie zmian. Jego zadaniem jest też ukierunkowywanie rozumowy
i kierowanie się dobrem pacjenta.

Bibliografia

1. Bąk-Sosnowska M. (2010). Zaburzenia odżywiania towarzyszące otyłości. Forum zaburzeń metabolicznych,1(2),92-99
2. Lubecka B., Lubecki M., Pudlo R. (2021). Epidemiologia zaburzeń lękowych i depresyjnych.
Psychiatria, Wydawnictwo Via Medica.
3. Miller, R. W., Rollnick, S. (2014). Dialog motywujący. Jak pomóc ludziom w zmianie.
Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
4.Westra H. (2016) Dialog motywujący w terapii zaburzeń lękowych, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

1 Warto zwrócić na to uwagę, ponieważ są to choroby często spotykane w społeczeństwie i bardzo często dotykają pacjentów pojawiających się w gabinetach dietetycznych.
Zaburzenia lękowe to najbardziej rozpowszechniony typ zaburzeń psychicznych. Częstość występowania zaburzeń lękowych w trakcie jednego roku oraz całego życia, wynoszą odpowiednio 17 i 15%.
Rozpowszechnienie zaburzeń depresyjnych waha się pomiędzy 2,6% a 5,9% w zależności od płci oraz regionu świata. Liczba osób z depresją wzrosła o 18,4% pomiędzy 2005, a 2015 rokiem.
Wyniki badan międzynarodowych pokazują, że częstość występowania zaburzeń lękowych wynosi około 24,9%.

Autor: mgr Maria Sobieszek