Jak ułatwić pacjentowi przejście przez proces zmiany nawyków żywieniowych

Wszystkie zmiany i wyzwania w życiu człowieka związane są z dużym stresem. Co ciekawe, dotyczy to także wydarzeń pozytywnych tj. ślub czy wakacje.
Podobnie jest ze zmianą nawyków żywieniowych. Z jednej strony proces ten przynosi liczne korzyści tj. spadek masy ciała, poprawa wyników badań oraz lepsze samopoczucie. Z drugiej zaś wymaga zaangażowania licznych zasobów tj. czas, energia, samokontrola.
Dlatego też warto wykorzystywać wiedzę z zakresu psychodietetyki i ułatwiać pacjentom ten skomplikowany proces.

Wsparcie pacjenta w rozpoczęciu procesu zmiany nawyków żywieniowych

Pierwsza konsultacja dietetyczna jest niezwykle istotna z punktu widzenia skuteczności dalszej współpracy. To właśnie wtedy dochodzi do nawiązania relacji między specjalistą a pacjentem.
Zdobycie zaufania podopiecznego procentuje jego większą otwartością do dzielenia się trudnościami związanymi ze stosowaniem się do zaleceń dietetyka. Szczera komunikacja otwiera drogę do wspólnego szukania rozwiązań i pozwala specjaliście na skuteczne dobieranie narzędzi psychodietetycznych. Dlatego też dietetyk powinien przeznaczyć na pierwsze spotkanie nieco więcej czasu niż na wizyty kontrolne.
Podczas pierwszej konsultacji dietetycznej specjalista powinien wyjaśnić pacjentowi, na czym polega proces zmiany nawyków żywieniowych. Jego zadaniem jest przekazanie informacji w taki sposób, aby podopieczny nie poczuł się przytłoczony czekającym go wyzwaniem. Rozmowę należy prowadzić tak, aby zmniejszać kontrast pomiędzy obecnym a oczekiwanym sposobem odżywiania.
W tym celu podczas podsumowania wywiadu powinno się wskazać mocne strony obecnej diety np. regularność posiłków czy spożycie warzyw i owoców. Ponadto, warto porozmawiać z pacjentem na temat posiadanych przez niego zasobów. Czynnikami, które mogą ułatwić podopiecznemu przejście przez proces zmiany, mogą być jego umiejętności (np. gotowanie, wekowanie, planowanie posiłków), cechy charakteru (np. asertywność, dokładność, sumienność) wewnętrzne umiejscowienie kontroli, pozytywne nastawienie do aktywności fizycznej itd.
Cel działań psychodietetycznych warto podzielić na mniejsze etapy, których efekty będzie można zobaczyć w stosunkowo krótkim czasie. Przykładowo redukcja wagi o 30 kg wymaga wielu tygodni pracy. Jeśli jednak podzielimy ją na kilka odcinków, pacjent będzie mógł cieszyć się z kolejnych, małych osiągnięć. Postępowanie takie pozytywnie wpływa na motywację i poczucie własnej skuteczności.

Przekonania utrudniające proces zmiany nawyków żywieniowych

Przekonania to subiektywne opinie o ludziach oraz otaczającej nas rzeczywistości. Niejednokrotnie ulegamy im zupełnie nieświadomie. Przekonania mogą być przekazywane z pokolenia na pokolenie. Mogą też być przyjętymi przez nas na wiarę opiniami osób, które uważamy za autorytety.
Podczas konsultacji psychodietetycznych specjalista powinien zwrócić szczególną uwagę na przekonania pacjenta na temat samego siebie (np. brak poczucia własnej skuteczności), jak i przekonania żywieniowe (np. „ziemniaki powodują tycie”).
W przypadku pracy nad przekonaniami dotyczącymi własnej osoby warto uświadamiać podopiecznemu wszelkie jego sukcesy. Mogą one dotyczyć np. wprowadzania aktywności fizycznej czy osiągnięć w stosowaniu planu żywieniowego.
Specjalista powinien także zwracać uwagę na przekonania żywieniowe swojego pacjenta.
Warto poruszyć z nim temat popularnych mitów dietetycznych  i zweryfikować prawdziwość informacji dostępnych w internecie. Rozmowa taka może odbywać się przy okazji omawiania planu żywieniowego. Można także zaproponować poświęcenie kilku spotkań na edukację żywieniową.

Znaczenie edukacji żywieniowej w procesie zmiany nawyków żywieniowych

Wykorzystanie czasu spędzonego z dietetykiem na poszerzanie wiedzy procentuje wykształceniem świadomości żywieniowej. Pacjent dzięki efektywnej edukacji żywieniowej umie sam wybierać odpowiednie artykuły spożywcze i komponować posiłki. Potrafi odżywiać się w sposób intuicyjny. Jednocześnie zdaje sobie sprawę z zasad działania bilansu kalorycznego i zna granice elastyczności diety. Dzięki temu możliwe jest m.in. utrzymywanie uzyskanej podczas współpracy masy ciała.
Prowadzenie edukacji żywieniowej w warunkach gabinetu dietetycznego wymaga dokładnego przygotowania. Przede wszystkim należy poznać oczekiwania i potrzeby pacjenta i dostosować do nich treści. Podopieczni bardzo często sami wskazują obszary, w których brakuje im wiedzy.
Edukację żywieniową powinno się prowadzić w formie dialogu, a nie wykładu. Należy doceniać wiedzę i doświadczenie pacjenta, jednocześnie wzmacniając jego poczucie kompetencji.

Planowanie posiłków podczas procesu zmiany nawyków żywieniowych

Planowanie i przygotowywanie posiłków stanowi dla pacjenta duże wyzwanie. Pojawiają się nowe przepisy, zmienia się technika kulinarna i proporcje określonych produktów spożywczych.
Gotowanie nie jest już wyuczonym schematem, tylko nauką.
Zmiana zachowania jest procesem niezwykle energochłonnym i wymaga skorzystania z zasobów psychologicznych, zdrowotnych itd. Nowy sposób odżywiania nie musi jednak wykluczać znanych pacjentowi dań. Wiele posiłków można zmodyfikować i włączyć do diety. Jest to duże ułatwienie dla podopiecznego. Ponadto, warto zwrócić uwagę na fakt, że proces zmiany nawyków żywieniowych powinien stanowić wstęp do zdrowego stylu życia. Z tego powodu warto nauczyć pacjenta sposobu przygotowywania ulubionych dań, które będzie chciał spożywać w przyszłości.

Nauka dokonywania wyborów żywieniowych na spotkaniach towarzyskich podczas procesu zmiany nawyków żywieniowych

Wiele osób boi się spotkań towarzyskich podczas „odchudzania”. Często odmawiają wyjść na grilla czy do restauracji. Z jednej strony jest to postawa godna podziwu i świadczy o ich dużym zaangażowaniu. Z drugiej strony takie postępowanie wprowadza w życie człowieka niepotrzebną restrykcję oraz ogranicza jego kontakty społeczne. Ponadto, jest to droga na skróty, w której brakuje aspektu edukacyjnego.
Podczas pracy psychodietetycznej warto nauczyć pacjenta, w jaki sposób radzić sobie z jedzeniem podczas spotkań towarzyskich. Można prześledzić z nim menu ulubionych restauracji, wspólnie zastanowić się nad pytaniami i ewentualnymi prośbami do kelnera, rozważyć jakich wyborów żywieniowych dokonać podczas grilla. Spożycie posiłku poza domem, w gronie znajomych można potraktować jako zadanie praktyczne  z edukacji żywieniowej.
Pacjent posiadający wiedzę i doświadczenie w zakresie dokonywania właściwych wyborów żywieniowych ma większą szansę na utrzymanie prawidłowych nawyków i masy ciała w przyszłości.  

Utrzymanie efektu redukcji masy ciała po zakończeniu procesu zmiany nawyków żywieniowych

Wielu pacjentów zgłasza obawę dotyczącą utrzymania, uzyskanego w toku pracy psychodietetycznej, efektu. To właśnie ten etap był najbardziej problematyczny podczas ich przeszłych prób redukcji masy ciała. W takiej sytuacji warto porozmawiać z podopiecznym o przyczynach poprzednich niepowodzeń oraz poprosić o wskazanie różnic między wcześniejszymi metodami a obecną.
Zauważenie przez pacjenta wzrostu wiedzy z zakresu dietetyki, doświadczenia w dokonywaniu wyborów żywieniowych podczas spotkań towarzyskich, samokontroli i samoświadomości znacznie wzmacnia jego poczucie kompetencji i własnej skuteczności.

Podsumowanie informacji dotyczących wsparcia pacjenta podczas procesu zmiany nawyków żywieniowych

Zmiana nawyków żywieniowych jest procesem długotrwałym i energochłonnym. Pacjent musi uświadomić sobie liczne mechanizmy i wprowadzić nowe wzorce zachowań. Wymaga to użycia wielu zasobów (np. psychologicznych, zdrowotnych). Dietetyk może wesprzeć pacjenta poprzez prowadzenie edukacji żywieniowej i zachęcanie do wykonywania ćwiczeń psychodietetycznych. 

Autor: mgr Maria Sobieszek