Dlaczego pacjenci nie stosują się do zaleceń dietetyków, czyli kilka słów o oporze psychologicznym

W zawodzie dietetyka niezwykle ważna jest pasja, zaangażowanie oraz regularne uaktualnianie wiedzy.
Dlatego też chodzimy na szkolenia, czytamy literaturę branżową i wymieniamy się doświadczeniami z innymi specjalistami. Robimy to z myślą o tym, aby jakość naszych usług była jak najwyższa.
Zupełnie naturalnie jest to, że kiedy pacjent przekracza próg naszego gabinetu, staramy się wykorzystać naszą wiedzę i umiejętności.
Tylko jak zrobić to skutecznie i nie obudzić w pacjencie tzw. oporu psychologicznego?

Czym jest opór psychologiczny?

Opór psychologiczny jest to brak gotowości pacjenta do współpracy w celu rozwiązania problemu. Może pojawić się na każdym etapie procesu zmiany nawyków żywieniowych.
Rozróżniamy dwa rodzaje oporu. Pierwszy z nich występuje u pacjenta na skutek współpracy ze specjalistą (dietetykiem, psychodietetykiem, terapeutą).
Drugi jest skorelowany z cechami charakteru i osobowością danego człowieka.
Warto zauważyć, że zjawisko oporu jest zupełnie naturalne dla większości ludzi. To dzięki niemu możliwe jest podejmowanie autonomicznych decyzji. W przypadku współpracy ze specjalistą opór psychologiczny jest sposobem wytyczania własnych granic.

Objawy oporu psychologicznego

Wiele zachowań i reakcji fizjologicznych pacjenta może być objawem oporu psychologicznego.
Nasze zainteresowanie powinny wzbudzić symptomy stresu tj. nadmierne pocenie, czerwienienie, przesadne gestykulowanie oraz zamknięta pozycja ciała.
Ponadto, warto zwrócić uwagę na zachowania tj. zmienianie tematu, omijanie tematów trudnych, żartowanie z własnych problemów, milczenie, unikanie kontaktu wzrokowego, słowne atakowanie specjalisty, odwoływanie lub przekładanie spotkań, postępowanie na przekór zaleceniom dietetyka.

Przyczyny pojawienie się oporu psychologicznego

Teoretycznie zjawisko oporu psychologicznego, podczas spotkania z dietetykiem czy psychodietetykiem, mogłoby wydawać się bezsensowne. Dlaczego pacjent, który zgłasza się do specjalisty po pomoc, miałby negować jego zalecenia ?
Okazuje się, że przyczyn należy szukać w reaktancji psychologicznej. Jest t zjawisko, które pojawia się na skutek zablokowania jednostce możliwości wyboru działania, myślenia, a także stanowi przyczynę napięcia emocjonalnego.
Konsekwencją jest subiektywny wzrost atrakcyjności czynności zakazanych (np. spożycie czekolady) oraz podjęcie przez człowieka działań mających na celu odblokowanie swobody podejmowania decyzji.
W ten sposób człowiek dąży do odzyskania kontroli i niezależności.

Generowanie oporu psychologicznego przez dietetyka/ psychodietetyka

Dietetyk/ psychodietetyk może przyczynić się do pojawienia się u pacjenta oporu psychologicznego poprzez:

• brak zainteresowania potrzebami, obawami i doświadczeniami pacjenta,
• nieuważne słuchanie,
• brak zaangażowania,
• brak empatii,
• wypytywanie,
• zbyt szybkie przechodzenie do udzielania rad,
• stawianie zbyt dużych wymagań i wywieranie presji,
• obwinianie,
• ocenianie,
• moralizowanie;

W jaki sposób pracować z pacjentem, aby uniknąć oporu psychologicznego?

W celu uniknięcia pojawienia się oporu psychologicznego powinniśmy przede wszystkim postawić na budowanie relacji z pacjentem oraz zdobycie zaufania. Pacjent powinien czuć się w naszym towarzystwie bezpiecznie. Dobrze jest spróbować postawić się w jego sytuacji i zrozumieć jak może się czuć w naszym gabinecie. Czego nam by brakowało? Czego my byśmy się obawiali?
Zauważmy, że dla nas oczywiste jest to, jak przebiega konsultacja dietetyczna/ psychodietetyczna.
Nasz podopieczny nie posiada takiej wiedzy. Nie wie jak przygotować się do pomiaru masy ciała czy dlaczego podczas wywiadu żywieniowego zapisujemy to, co mówi.
Dlatego też, aby zmniejszyć jego lęk i opór, warto wyjaśnić, krok po kroku, jak przebiega spotkanie.
Ponadto, nie należy traktować pacjenta protekcjonalnie, lecz partnersko.
Kluczowe jest aktywne słuchanie pacjenta, dowiedzenie się, jaki jest jego cel, a także, jakie ma obawy. Należy poprowadzić rozmowę tak, aby to on sam wypowiedział argumenty przemawiające za zmianą dotychczasowych zachowań żywieniowych.
Dobrym pomysłem jest posłużenie się techniką dialogu motywującego, którego zamysł opiera się na założeniu, że rolą specjalisty nie jest pokazywanie gotowych rozwiązań. Jego rolą jest aktywnie słuchanie i ukierunkowywanie pacjenta poprzez zadawanie odpowiednich pytań oraz udzielanie rad wtedy, gdy odbiorca ich oczekuje.

Aby zmniejszyć opór psychologiczny u pacjenta dietetyk/ psychodietetyk powinien:

• aktywnie słuchać i zadawać pytania otwarte,
• okazać zaangażowanie oraz empatię,
• wyjaśnić, na czym polega proces zmiany nawyków żywieniowych i jak wyglądają poszczególne wizyty,
• wykazać zainteresowanie obawami i potrzebami pacjenta;

Podsumowanie informacji o oporze psychologicznym

Dla aktywnego zawodowo dietetyka bardzo istotne jest posiadanie rzetelnej i aktualnej wiedzy naukowej. Okazuje się jednak, że jeszcze istotniejsze jest umiejętne nawiązanie kontaktu z pacjentem.
Człowiek, który decyduje się na współpracę ze specjalistą powinien mieć możliwość samodzielnego podejmowania decyzji i wypowiadania argumentów przemawiających za zmianą nawyków żywieniowych. Rolą dietetyka/ psychodietetyka jest umiejętne ukierunkowywanie rozmowy oraz udzielanie rad, o które prosi pacjent.
Bardzo dobrym pomysłem jest praktykowanie dialogu motywującego.

Bibliografia:
1. Brytek-Matera A., Psychodietetyka, PZWL, Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2020
2.Rollnick S.,Miller W.: Dialog motywujący. Jak pomóc ludziom w zmianie. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagilońskiego, Kraków 2014.

Autor: mgr Maria Sobieszek