Dietoterapia pacjentów chorujących na kompulsywne objadanie się

Kompulsywne objadanie się to zaburzenie odżywiania, które szacuje się, że dotyka pomiędzy 2 a 6,6% populacji ogólnej oraz 25-30% osób zgłaszających się do specjalisty w związku z problemem otyłości.
W praktyce oznacza to, że istnieje ogromna szansa, iż taki pacjent pojawi się w naszym gabinecie.
W takiej sytuacji powinniśmy posiadać wiedzę dotyczącą aspektów psychologicznych oraz efektywnych sposobów prowadzenia dietoterapii osób cierpiących na kompulsywne objadanie się.

Problemy psychologiczne towarzyszące kompulsywnemu objadaniu się

Osoby cierpiące na kompulsywne objadanie się bardzo często równocześnie mierzą się
z problemami tj. np. depresja, niskie poczucie własnej wartości, perfekcjonizm, brak asertywności.

Somatyczne konsekwencje kompulsywnego objadania się

Masa ciała osób chorujących na kompulsywne objadanie się jest z zazwyczaj wyższa, niż wynika to
z norm. Somatyczne konsekwencje choroby są zbieżne ze skutkami nadmiernej masy ciała. Pacjenci często borykają się z chorobami układu krążenia, insulinoopornością, cukrzycą typu.2 itd.

Pierwsze spotkanie z osobą chorującą na kompulsywne objadanie się

Pierwsze spotkanie jest niezwykle ważne dla przebiegu naszej współpracy z pacjentem.
Jest to czas budowania relacji i zdobywania zaufania drugiego człowieka.
Bardzo istotne jest, aby pacjent poczuł, że może nam powierzyć swoje troski bez obawy,
że negatywnie go ocenimy czy też wyśmiejemy.
Dobrym pomysłem jest wyjaśnienie pacjentowi, że nasza rola polega na tym, aby jak najlepiej mu pomóc. Do wykonania tego zadania potrzebujemy jego szczerości i czynnego udziału
w procesie zmiany nawyków żywieniowych.
Serdeczna atmosfera, otwartość i trafna empatia są czynnikami, które pomogą nam zaangażować pacjenta i nawiązać współpracę.

Prowadzenie wywiadu żywieniowego z pacjentem cierpiącym na kompulsywne objadanie się

Pacjent chorujący na kompulsywne objadanie się z reguły deklaruje dużą wiedzę żywieniową.
Wkłada bardzo dużo wysiłku w obniżenie masy ciała. Niestety, wbrew jego oczekiwaniom, restrykcje żywieniowe tylko potęgują częstotliwość napadów objadania się.
Kiedy nie jest w stanie poradzić sobie samodzielnie z kontrolą jedzenia, podejmuje decyzję o podjęciu współpracy ze specjalistą. Bardzo często zgłasza się do dietetyka z prośbą o pomoc w obniżeniu wagi.
Wielu dietetyków, przyjmując takiego pacjenta, skupia się na poznaniu jego preferencji żywieniowych, interpretacji wyników badań oraz przeprowadzeniu analizy masy ciała.
Pominięcie kwestii związanych z przyczyną problemu jest dużym błędem.
Dobrą praktyką podczas pierwszego spotkania z jest zarezerwowanie czasu na rozmowę dotyczącą czasu trwania choroby, jej przyczynach i największych problemach w sposobie odżywiania pacjenta.
W tabeli zebrane są pytania, które warto zadać pacjentowi podczas wywiadu dietetycznego oraz najczęstsze odpowiedzi pacjentów.

Podczas rozmowy z pacjentem warto zauważyć ilość obowiązków oraz przekonania, którymi się kieruje. Bardzo często zmiana nawyków żywieniowych jest niemożliwa, jeśli pacjent nie pracuje nad przekonaniami oraz regulacją napięcia.
Powinniśmy go wesprzeć w tych działaniach. Dobrym pomysłem będzie też zachęcenie pacjenta do podjęcia psychoterapii.

Zastosowanie dziennika psychodietetycznego w dietoterapii kompulsywnego objadania się

Standardowym narzędziem psychodietetycznym stosowanym w dietoterapii kompulsywnego objadania się jest dziennik psychodietetyczny (plik do pobrania).
Notatki prowadzone przez pacjenta są bardzo cennym źródłem informacji o jego sposobie żywienia.
Osoba chorująca na kompulsywne objadanie się  zapisuje w nim spożywane produkty spożywcze, emocje towarzyszące posiłkom, określa stopień najedzenia oraz szybkość jedzenia. Za pomocą gwiazdki może wskazać sytuację, w której uważa, że zjadła zbyt dużo. W dzienniku psychodietetycznym jest także miejsce na opis ewentualnych dolegliwości somatycznych.
Bardzo istotną kwestią jest to, aby pacjent zdawał sobie sprawę, jaki jest zamysł stosowania wspomnianego narzędzia. Powinniśmy go zapewnić, że nie mamy zamiaru wytykać mu błędów czy też go ośmieszyć. Celem prowadzenie dziennika psychodietetycznego jest możliwość przeanalizowania aspektów tj.: dobór składników odżywczych, wielkość porcji, wpływ emocji na wybory żywieniowe, zależność pomiędzy spożytym pokarmem a samopoczuciem fizycznym
i psychicznym, wpływ otoczenia na zachowania żywieniowe itd.
Precyzyjna analiza dziennika psychodietetycznego pozwala na wyciągnięcie wniosków odnośnie  związków przyczynowo- skutkowych dotyczących pojawiania się napadów objadania.
Przykładem częstej praktyki stosowanej przez osoby cierpiące na kompulsywne objadanie się jest stosowanie restrykcji żywieniowych w pierwszej połowie dnia. Postępowanie takie zwiększa ryzyko napadu objadania się w godzinach popołudniowych.
Zauważenie tej analogi pomaga pacjentowi podjąć decyzję o modyfikacji wspomnianego nawyku.
Stanowi także dobry wstęp do rozmowy na temat podejścia do diety w systemie 0-1 i szkodliwych przekonaniach żywieniowych.
Dziennik psychodietetyczny pomaga w zauważeniu zależności między emocjami, których doświadcza pacjent a zachowaniami żywieniowymi.
Dostrzeżenie problemu oraz zdobycie świadomości na temat schematów funkcjonujących
w codziennym życiu jest dla pacjenta pierwszym krokiem do pracy nad zmianą nawyków żywieniowych.
W dalszym etapie dietoterapii prowadzenie dziennika psychodietetycznego  pozwala także zauważać i monitorować postępy. Podczas dietoterapii kompulsywnego objadania się skupiamy się głównie na regulacji sposobu żywienia i wprowadzaniu stopniowych modyfikacji w diecie.
Podczas kolejnych sesji omawiamy zmiany, które będą możliwe do wprowadzenia
w najbliższych czasie.

Zastosowanie planu żywieniowego w dietotrapii kompulsywnego objadania się

Niejednokrotnie zdarza się, że analiza dziennika psychodietetycznego i wskazówki specjalisty nie są wystarczające. Pacjent po długim czasie naprzemiennych restrykcji i nadmiernego jedzenia czuje się zdezorientowany i nie wie w jaki sposób przygotowywać zdrowe posiłki.
Potrzebuje pomocy w ustaleniu wielkości porcji i dobraniu przepisów na dania, które będą adekwatne do jego przekonań, preferencji i stylu życia.
W takiej sytuacji dobrze jest przygotować dla niego indywidualny plan odżywiania, poprzez który pokażemy mu zalecane ilości produktów spożywczych i inspirujące przepisy. Niezwykle istotną kwestią jest to, aby jadłospis był realny do wykonania, a przygotowanie posiłków było szybkie
i proste.
Pamiętajmy, aby jadłospis, który stworzymy, nie był sztywnym planem, którego należy skrupulatnie przestrzegać.
Postępowanie takie jest niemożliwe do wykonania i frustrujące dla osób chorujących na  kompulsywne objadanie się .
Wielokrotnie zdarza się, że pacjent otrzymuje jadłospis, którego nie jest w stanie stosować.
Powoduje to obniżenie poczucia własnej wartość oraz nasila sposób myślenia o diecie w kategoriach 0-1.
Pacjent może wtedy zerwać współpracę z dietetykiem z powodu towarzyszącego mu wstydu
i zawiedzenia brakiem postępów.
Jadłospis powinien być elastyczny. Wskazane jest, aby pacjent mógł wybrać w danym dniu np. dowolny obiad czy wybraną kolację oraz lekko modyfikować dania.
Dobrym pomysłem jest napisanie w zaleceniach do diety i przypomnienie w  komentarzu do jadłospisu o możliwości wybierania poszczególnych posiłków.
W komentarzach nad określonymi potrawami  można dodać adnotacje dotyczące zmian, które pacjent może swobodnie wprowadzić w określonym przepisie.
Elastyczne podejście umożliwia pacjentowi robienie małych kroków i odnoszenie sukcesów.
Nie powinniśmy wymagać od  pacjenta precyzyjnego ważenia poszczególnych artykułów spożywczych.
Możemy zaproponować mu wykorzystanie miar domowych. Produkty tj. mięso czy kromka chleba pacjent może zważyć raz i postarać się zapamiętać swoją porcję.
Nie powinien jednak używać wagi kuchennej przed każdym posiłkiem. Postępowanie takie mogłoby zwiększyć jego skupienie na jedzeniu oraz napięcie związane z posiłkiem.
Warto wiedzieć, że może się zdarzyć sytuacja, w której pacjent postanowi spróbować przestrzegać precyzyjnego planu żywieniowego. Możemy wtedy uszanować jego decyzję i przygotować jadłospis,
 o który prosi. Warto jednak porozmawiać z nim o tym, że może na nas liczyć, gdyby miał trudności
w zastosowaniu się do naszych wskazówek. Pacjent musi wiedzieć, że może się
z nami skontaktować, gdy pojawią się przeszkody. Możemy zapewnić go, że w takiej sytuacji razem
z nim poszukamy skutecznej metody przybliżającej go do osiągnięcia celu.

Skuteczna redukcja masy ciała u pacjentów cierpiących na kompulsywne objadanie się

Bardzo ważną kwestią jest aktywne wysłuchanie pacjenta i zdobycie informacji na temat jego celu
i oczekiwań wobec naszej współpracy. Może się okazać, że pacjent chce przede wszystkim skupić się na szybkiej i skutecznej redukcji wagi. Niestety, w jego sytuacji taki scenariusz jest mało prawdopodobny. Najlepsze efekty w pracy z osobą cierpiącą na kompulsywne objadanie się można osiągnąć poprzez podzielenie procesu na dwa etapy. Na początku należy zająć się regulacją sposobu żywienia i stopniowym ograniczaniem napadów objadania się (zdarza się, że już na tym etapie pacjent może zaobserwować niewielki spadek masy ciała). Następnie można przejść do etapu związanego z obniżeniem wagi.
Problemem, który możemy napotkać podczas ustalania celu z pacjentem, jest jego przekonanie
 o potrzebie szybkiej redukcji masy ciała .
W takiej sytuacji warto go wysłuchać i zaproponować rozmowę o skuteczności różnych metod dietoterapii.

Wsparcie terapeutyczne pacjentów cierpiących na kompulsywne objadanie się

Jeśli nasz pacjent nie pracuje z terapeutą, powinniśmy go zachęcić do podjęcia takiego działania.
Musimy pamiętać, że istota zaburzeń odżywiania związana jest z czynnikami psychologicznymi,
a problemy z jedzeniem są wyłącznie objawem tych problemów.
Może się okazać, że nasza współpraca z pacjentem, który nie korzysta z pomocy wykwalifikowanego terapeuty, będzie po prostu nieskuteczna.

Podsumowanie informacji na temat dietoterapii kompulsywnego objadania się

Praca z osobą cierpiącą na kompulsywne objadanie się wymaga od nas wykorzystania wiedzy żywieniowej oraz  wykazania się empatią i uważnością na drugiego człowieka.
Nie możemy się spodziewać tzw. „efektu wow”. Proces jest długotrwały i bardzo wymagający.
Na szczęście, rezultaty naszej pracy pozwalają uzyskać satysfakcję wartą zainwestowanego wysiłku. ?

Autor: mgr Maria Sobieszek

Fairburn C. G., Jak pokonać objadanie się, wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2014