Dietetyku, czy umiesz rozpoznać styl jedzenia swoich pacjentów?

Praca z pacjentem w gabinecie dietetycznym, niezależnie od stażu specjalisty, stanowi duże wyzwanie.
Jej przebieg jest zależny od licznych czynników takich jak stan zdrowia, oczekiwania czy motywacja pacjenta.
Chcąc jak najlepiej poznać osobę, która zgłasza się do nas po pomoc, podczas pierwszego spotkania, prowadzimy obszerny wywiad.
Czy zwracamy jednak uwagę na psychologiczne aspekty tworzonych przez nas jadłospisów? Czy potrafimy zidentyfikować czynniki, które mogą sprawić, że pacjent będzie miał trudność
w przestrzeganiu zaleceń? Co możemy zrobić, aby pomóc pacjentowi skutecznie zmienić nawyki żywieniowe?
Okazuje się, że istotne jest nie tylko to, co spożywa pacjent. Niebagatelną rolę odgrywa także charakterystyczny dla danej osoby styl jedzenia.

Style jedzenia

Na styl jedzenia człowieka składają się jego przekonania i zwyczaje dotyczące czasu, miejsca, sposobu jedzenia oraz dań pasujących do określonych posiłków.
Rozwój unikalnego stylu jedzenia (sposobu jedzenia) zależny jest od czynników genetycznych, fizjologicznych, psychologicznych i społecznych.
Zgodnie z podziałem wprowadzonym przez prof. dr hab. Grażynę Wieczorkowską-Wierzbińską możemy wyróżnić trzy grupy stylów jedzenia: normalne, problemowe i optymalne.
W tym artykule skupię się na  metodach przydatnych w pracy z pacjentami prezentującymi normalne style jedzenia.

Normalne style jedzenia

Teoretycznie mogą zdarzyć się dwie osoby, które, wypełniając ankietę dietetyczną, zadeklarują identyczne preferencje żywieniowe, a mimo to okaże się, że powinniśmy zaproponować im zupełnie inne jadłospisy i metody pracy.
Dlaczego?!
Ponieważ wspomniani pacjenci będą różnić się zakresem akceptowanych wzorców, godzin posiłków
i sytuacji, w których mogą sięgnąć po żywność.
Jeden z nich może prezentować przedziałowy styl jedzenia, który charakteryzuje się szerokimi obszarami akceptacji artykułów spożywczych, miejsca, czasu i sposobu jedzenia.
Drugi zaś może przejawiać punktowy styl jedzenia, którego istotą jest kierowanie się precyzyjnie określonymi zasadami dotyczącymi składu posiłku, a także czasu, miejsca i sposobu jego spożycia.
Ludzie, cechujący się szerokimi obszarami akceptacji artykułów spożywczych, miejsca, czasu i sposobu jedzenia przejawiają przedziałowy styl jedzenia.

Metody pracy dietetyka z pacjentem prezentującym przedziałowy styl jedzenia

Osoba cechująca się przedziałowym stylem jedzenia sięga po wiele produktów spożywczych, w różnych formach. Także w kontekście określonych posiłków jest w stanie zaakceptować różnorodne dania. Im silniej przedziałowy styl jedzenia przejawia, tym bardziej elastyczne są jej zachowania żywieniowe. Osoby o skrajnie przedziałowym stylu jedzenia twierdzą, że na śniadanie zdarzało im się jeść nawet kotleta schabowego lub zupę pomidorową.

Zalety pracy z osobą cechującą się przedziałowym stylem jedzenia:

1. Mamy możliwość stworzenia różnorodnego, ciekawego jadłospisu.
   Przykład z praktyki:
   Na śniadanie możemy zaproponować nie tylko grzanki i kanapki, ale także owsianki, rozmaite dania na bazie jajek czy sałatkę.
2. Z łatwością zachęcimy pacjenta do stosowania wymienników.
   Przykład z praktyki:
   Pacjent nie będzie się martwił, gdy zabraknie mu wskazanego w przepisie warzywa. Po prostu zamieni je na inne.
3. Pacjent łatwo zaadaptuje się do różnych sytuacji życiowych.
   Przykład z praktyki:
   Osoba, która do tej pory przestrzegała jadłospisu, podczas wakacji jest skłonna odżywiać się w oparciu o zalecenia i wypełniać dziennik żywieniowy. Zmiana godziny czy miejsca jedzenia posiłku nie stanowią dla niej problemu.

Negatywne aspekty pracy z osobą cechująca się przedziałowym stylem jedzenia:

Osoby prezentujące przedziałowy styl jedzenia o dużym nasileniu mogą jeść chaotycznie i impulsywnie.

Podczas pracy z pacjentem prezentującym przedziałowy styl jedzenia powinniśmy:

1. zweryfikować czy właściwie stosuje zamienniki
2. dopytać o regularność posiłków
3. upewnić się, czy przestrzega zalecanych porcji szczególnie w kwestii ilości produktów kalorycznych jak np. orzechy, oliwa, masło;
4. sprawdzić czy nie redukuje napięcia poprzez sięganie po jedzenie

Świadomość istnienia powyższych aspektów i zwrócenie na nie uwagi pacjentowi jest niezwykle istotne w kontekście kształtowania nawyków żywieniowych i osiągnięcia przez niego zamierzonego celu.

Punktowy styl jedzenia

Punktowość wiąże się z precyzyjnie określonymi zasadami dotyczącymi składu posiłku, a także czasu, miejsca i sposobu jego spożycia.

Zalety pracy z osobą prezentującą punktowy styl jedzenia:

1. Nie musimy zachęcać do dokładności w przestrzeganiu jadłospisu, co zwiększa szansę na zobaczenie wymiernych efektów dietoterapii np. na wadze.
2. Pacjent prawdopodobnie z łatwością dostosuję się do pór posiłków oraz ich regularności.

Negatywne aspekty pracy z osobą prezentującą punktowy styl jedzenia:

1. Trudno będzie nam przekonać pacjenta do korzystania z listy zamienników. Pacjent może przeżywać stres, gdy zabraknie mu określonego produktu spożywczego.
2. Prawdopodobnie, nie będziemy mogli zaproponować zróżnicowanych posiłków. Pacjent może np. na śniadanie akceptować wyłącznie dania na bazie jajek lub jedynie owsiankę na mleku roślinnym.
   
   Uwaga!
   
   Bardzo ważny jest sposób, w jaki komunikujemy się z naszym pacjentem. Nie powinniśmy wymuszać na nim nagłej zmiany przyzwyczajeń. Warto spokojnie z nim porozmawiać i dopytać o to, czym się kieruje, dokonując wspomnianych wyborów żywieniowych. Kluczowe może okazać się poznanie jego motywacji i przekonań.
   
   Podczas kolejnych spotkań korzystne jest wplatanie elementów edukacji żywieniowej i proponowanie małych modyfikacji diety. Wprowadzając zmiany nie możemy zapominać o wytłumaczeniu ich zasadności. Pacjent powinien rozumieć zasadność postępowania dietetycznego oraz wiedzieć jakie korzyści może mu przynieść.
   
   Warto  być cierpliwym oraz dać  czas sobie i pacjentowi.
   Przekonywanie na siłę może jedynie wzmocnić jego opór psychologiczny.
   Techniką, którą bezpiecznie możemy zastosować, jest dialog motywujący.
   
3. Pacjent może mieć trudność w dostosowaniu się do nowych warunków. Wyjazd na wakacje czy w delegacje może się łączyć z dużym stresem.
   Musimy pamiętać o przygotowaniu pacjenta do wyjazdu, poprzez przeprowadzenie starannej edukacji żywieniowej.
   Cierpliwe wysłuchanie  jego obaw i pomoc w odnalezieniu rozwiązań to najlepsze co możemy mu zaoferować.

Rytmiczny styl jedzenia

Osoby, które cechują się rytmicznym stylem jedzenia, spożywają określoną ilość posiłków,
w równomiernych porcjach i o stałych godzinach.
W większości sytuacji jest to styl jedzenia sprzyjający zdrowiu i dobremu samopoczuciu.
W skrajnym wypadku brak elastyczności w tym zakresie może jednak negatywnie wpływać na jakość życia pacjenta.
W przypadku nadmiernego zaabsorbowania pacjenta  godzinami posiłków powinniśmy  postarać się dowiedzieć, z czego wynika jego zachowanie. Być może jego przyczyną jest np. przekonanie dotyczące wpływu regularności posiłków na efekty diety redukcyjnej.

Przykład z praktyki:

Pacjentka gabinetu dietetycznego złamała rękę. Skorzystała ze zwolnienia lekarskiego i spędziła trzy tygodnie w domu. Mimo to  postanowiła przestrzegać zaleceń dotyczących godzin posiłków. Wstawała więc o 6 rano, zjadała śniadanie i ponownie kładła się spać.
Pamiętajmy o tym, aby przy omawianiu sposobu realizacji jadłospisu zwrócić uwagę na godziny posiłków. Dobrze jest wytłumaczyć pacjentowi, jak może je aktualizować w zależności od bieżącej sytuacji życiowej.

Styl jedzenia dolny (wisceralny)

Dolny (wisceralny) styl jedzenia związany jest głównie z unikaniem dyskomfortu powodowanego uczuciem głodu. Pacjent może zaznaczyć, że jego priorytetem podczas dietoterapii będzie możliwość wykonywania codziennych zajęć i skupienia uwagi.

Zaletą tego stylu jedzenia jest fakt, że pacjent prawdopodobnie będzie dbał o regularność posiłków.
Zagrożenie związane z wisceralnym stylem jedzenia polega na tym, że w momencie braku możliwości spożycia zdrowego posiłku, pacjent nie będzie w stanie poczekać, lecz zdecyduje się na zjedzenie aktualnie dostępnej żywności. Gdyby sytuacja taka często się powtarzała, mogłoby to negatywnie wpłynąć na jego stan zdrowia.

Prowadząc osobę, o silnie wisceralnym stylu jedzenia możemy zaproponować jej, aby miała przy sobie zdrową przekąskę na wypadek sytuacji, w której pojawi się głód. Może to się zdarzyć  np. kiedy nieoczekiwanie będzie musiała zostać dłużej  w pracy.
Uwaga! Warto zróżnicować czy głód, którego doświadcza pacjent, jest odczuciem fizycznym czy też emocjonalnym.
Możliwe, że tak naprawdę, sięga po jedzenie w celu redukcji napięcia psychicznego.

Styl górny (zmysłowy)

Dla ludzi przejawiających ten styl jedzenia niezwykle ważny jest smak, zapach i wygląd potraw. Większość z tych osób sama poprosi, aby w ich menu zagościły inspirujące, kolorowe posiłki. Innych o ten aspekt będziemy musieli dopytać.

Uwaga!
Ludzie często proszą nas o to, aby dieta była szybka, łatwa w przygotowaniu i praktyczna. To wcale nie znaczy, że nie liczy się dla nich estetyka podania posiłku.

Przykład z praktyki:
W gabinecie dietetycznym pojawiła się kobieta, która w związku z obowiązkami służbowymi dużo czasu spędzała w podróży. Poprosiła o praktyczny jadłospis, dostosowany do jej trybu życia.
Kiedy po tygodniu, stosowania jadłospisu, dietetyk poprosił ją o informację zwrotną, powiedziała, że jadłospis jest praktyczny, ale zbyt mało kolorowy.
Od tej pory w podróż wybierała się z paczką wiórek oraz pestek.

Podsumowanie informacji o stylach jedzenia

Style jedzenia to temat, który z reguły poruszany jest wyłącznie podczas teoretycznych rozważań.
Warto jednak poświęcić mu nieco więcej uwagi. Wiedzę o charakterystycznych sposobach jedzenia naszych pacjentów można wykorzystać, planując dla nich skuteczne jadłospisy.
Z pewnością przedłoży się to na jakość usługi i efektywność dietoterapii.

Autor: mgr Maria Sobieszek

Źródła :

Brytek-Matera A., Psychodietetyka, PZWL, Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2020
Wieczorkowska-Wierzbińska G., Wydawnictwo Naukowe Wydziału Zarządzania UW, Warszawa 2011