7 najczęstszych błędów w komunikacji z pacjentem, które popełniają dietetycy

Podczas studiów dietetycy zdobywają szeroką wiedzę z zakresu żywienia osób zdrowych i chorych oraz planowania indywidualnych diet. Kiedy zaczynają pracę, okazuje się jednak, że mimo idealnie przygotowanych planów żywieniowych, wiele współprac nie przynosi zamierzonych efektów.
Bardzo często przyczyną jest niewłaściwy sposób komunikacji pomiędzy dietetykiem a z pacjentem. 

Zasady sztuki komunikacji z pacjentem w gabinecie dietetycznym

Opanowanie umiejętności komunikacji z pacjentem wymaga od specjalistów nie tylko wiedzy, ale przede wszystkim empatii i szczerej chęci zrozumienia drugiego człowieka.
Nie wystarczy nauczyć się listy słów zakazanych i skrupulatnie unikać ich podczas rozmów. Należy skupić się na osobowości, potrzebach i trudnościach pacjenta.
Dietetycy bardzo często nie poświęcają wystarczająco dużo czasu na nawiązanie z podopiecznym relacji opartej na zaufaniu. Zwykle skupiają się w 100% na kwestiach dietetycznych, przez co popełniają liczne błędy komunikacyjne.

Błąd 1: Brak edukacji dotyczącej współpracy dietetyka i pacjenta

Podczas pierwszej konsultacji dietetycy zwykle skupiają się na przeprowadzaniu bardzo szczegółowego wywiadu dietetycznego. Niestety rzadko rozmawiają z pacjentem o jego oczekiwaniach dotyczących przebiegu współpracy tj. czas trwania, częstotliwość spotkań, czas oczekiwania na indywidualną dietę itd.
Ponadto, nie udzielają informacji na temat swoich metod pracy, organizacji wizyt i ich czasu trwania.
Brak rozmowy na temat zasad współpracy może sprawić, że pacjent będzie czuł się zagubiony. Może też nieświadomie przekraczać granice specjalisty np. zbyt często kontaktować się pomiędzy spotkaniami, przedłużać wizyty, oczekiwać, że to dietetyk przejmie odpowiedzialność za proces zmiany nawyków żywieniowych.
Dobrym pomysłem jest zapisanie zasad współpracy wspólnie z pacjentem podczas pierwszej wizyty.*

Błąd 2: Metoda zakazana w gabinecie dietetycznym- rozgrzeszanie pacjentów z odstępstw od diety

Wielu dietetyków ma zwyczaj odpytywania pacjentów z „grzeszków żywieniowych” popełnionych w diecie pomiędzy spotkaniami w gabinecie dietetycznym. Niestety, metoda ta nie przynosi pożądanych rezultatów, ponieważ pacjent przy kolejnych wizytach „spowiada się” z dokładnie tych samych przewinień i w rezultacie obniża się jego poczucie własnej skuteczności, a rośnie poczucie winy.
Obniżenie poczucia własnej skuteczności może spowodować, że podopieczny podda się i uzna, że po raz kolejny nie udało mu się osiągnąć dietetycznego celu.
Poczucie winy może spowodować podobny efekt. Ponadto jego konsekwencją bardzo często jest ogromne napięcie, które wiele osób redukuje jedynie poprzez …jedzenie!
W jaki sposób zatem monitorować postępy pacjenta w procesie zmiany nawyków żywieniowych?
Czy nie można zapytać o odstępstwa od diety? Oczywiście, że można!
Trzeba jedynie wcześniej ustalić z pacjentem, że takie pytanie może się pojawić i opowiedzieć o tym, jaka jest jego intencja. Warto wyjaśnić, że celem rozmowy na temat odstępstw od diety nie jest wprowadzanie go w zakłopotanie czy poczucie winy. Chodzi o dostrzeżenie ewentualnych trudności związanych ze stosowaniem zaleceń żywieniowych. Dzięki temu podczas wizyty specjalista będzie mógł pomóc w wyciągnięciu wniosków na przyszłość oraz znalezieniu metod radzenia sobie z dietetycznymi  trudnościami. Warto porozmawiać z pacjentem o tym, że wiele sytuacji można potraktować jako doświadczenie, a nie jako porażkę. Ponadto dieta powinna być sposobem odżywiania na całe życie. Dlatego też można mieć lepsze i gorsze dni podczas stosowania zaleceń żywieniowych. Współpraca z dietetykiem powinna pomóc w przepracowaniu trudności i  wypracowaniu nowego, lepszego wzorca żywienia. Ponadto, podczas współpracy dietetycznej należy pokazywać podopiecznemu jego sukcesy.
Wielu dietetyków pomija aspekt uświadamiania zasobów i osiągnięć, które przyczyniają się do budowania w pacjencie poczucia własnej skuteczności.
Niestety liczni specjaliści ma tendencję do osądzania, etykietowania i krytykowania swoich podopiecznych.
 Wszelkie komunikaty oceniające i wprowadzające w poczucie winy są absolutnie niedopuszczalne. Dietetycy powinni mieć świadomość, że problemy pacjenta podczas stosowania zaleceń żywieniowych są wypadkową jego bieżącej sytuacji życiowej, wiedzy, doświadczeń (często trudnych) oraz przekonań. Rolą specjalisty jest wspieranie, pokazywanie zasobów oraz pomoc w szukaniu rozwiązań.

Błąd 3: Lista słów zakazanych – przyczynianie się dietetyka do powstawania oporu psychologicznego u pacjentów

Ludzie źle reagują na wszelkie zakazy i nakazy. U większości osób powoduje to reakcję odwrotną do zamierzonej i powstawanie tzw. oporu psychologicznego.
Wbrew często słyszanym w gabinecie sugestiom podopiecznych dietetyk nie powinien być „batem”  i osobą odpowiedzialną za to, że pacjent stosuje dietę.
W komunikacji z pacjentem warto unikać słów: musisz, powinieneś, nie wolno.
Zamiast tego warto stosować elementy dialogu motywującego. Można np. wydobyć od pacjenta odpowiedzi na pytania:

– „Dlaczego ten cel jest dla Pani/ Pana ważny?”

– „Co może Pan/Pani zrobić, w najbliższym czasie, aby przybliżyć się do osiągnięcia tego celu?

– „Czy przychodzi Panu/ Pani do głowy pomysł na to, jak poradzić sobie z trudnością X?”.

Bardzo ważne jest to, aby pacjent miał świadomość, że to on, znając konsekwencje poszczególnych decyzji, jest odpowiedzialny za swoją dietę.

Błąd 4 : Nadmierne skupianie się na konkretnym celu wagowym podczas współpracy dietetyka z pacjentem

Podczas wywiadu dietetycznego bardzo często pada pytanie dotyczące tego, ile pacjent chce ważyć po zakończeniu współpracy. Następnie postępowanie dietetyczne zostaje nakierowane na to, aby pomóc mu osiągnąć ten cel. Ponadto często pacjent oczekuje uzyskania mało realnej masy ciała lub chce ją osiągnąć w bardzo krótkim czasie. W takiej sytuacji warto porozmawiać z podopiecznym o tym, czy cel jest realny. Ponadto, podczas współpracy warto skupiać się nie tylko na docelowej masie ciała oraz skrupulatnym przestrzeganiu diety, ale przede wszystkim na zamianie w nawykach, sposobie myślenia
o jedzeniu (np. wyzbyciu się myślenia w kategoriach 0-1) czy regulowaniu emocji.
Jest to kluczowe w kontekście utrzymania wagi po zakończeniu współpracy z dietetykiem.
W innym przypadku może się okazać, że pacjent po uzyskaniu celu wróci do starych nawyków.
Podopieczny powinien zdawać sobie sprawę, że jego zadaniem jest zmiana sposobu żywienia, a nie krótkotrwałe stosowanie diety.

Błąd 5: Brak reakcji ze strony specjalisty na unikanie odpowiedzialności za swoją dietę przez pacjenta

Pacjenci bardzo często mają przekonanie, że to od skuteczności dietetyka zależy ich powodzenie w diecie. Wielu z nich nie podejmuje się wprowadzenia określonych działań lub stosuje je wybiórczo.
Dietetyk powinien zwracać uwagę na komunikaty pacjenta tj. „Dieta, którą Pani ułożyła, jest nieskuteczna”, „Chciałabym, aby ułożyła Pani dietę, dzięki której schudnę 30 kg”, „Poprzedni dietetyk był nieskuteczny”, „Ja już tak mam. Tego się nie da zmienić”.
Warto porozmawiać z pacjentem na temat jego doświadczeń oraz przekonań i jasno ustalić podział odpowiedzialności podczas współpracy dietetycznej.

Błąd 6: Brak reakcji dietetyka na komunikaty pacjenta dotyczące poczucia własnej skuteczności

Słowa pacjenta, które powinny wzbudzić czujność dietetyka:

I. Nigdy, wszystko, nic, zawsze.
Uogólnianie często wiąże się z myśleniem tunelowym. Pacjent może zauważać wyłącznie negatywne aspekty danej sytuacji i nie doceniać swoich osiągnięć w procesie zmiany nawyków żywieniowych.
W takiej sytuacji warto pomóc mu popatrzeć na ten problem w inny sposób oraz pokazać zasoby i sukcesy, które bagatelizuje.

Błąd 7: Używanie przez dietetyka słów, które są niezrozumiałe dla pacjenta

Używanie słów, których pacjent nie zna (np. nomenklatura medyczna), może spowodować, że nie zrozumie przekazu dietetyka i nie będzie umieć zastosować się do zaleceń żywieniowych. Ponadto, może poczuć się zakłopotany. W przyszłości może obawiać się poruszania ze specjalistą tematu trudności
w diecie, co zamyka drogę do wspólnego rozwiązywania problemów i zmiany sposoby myślenia o żywieniu przez pacjenta.

Podsumowanie informacji na temat błędów w komunikacji pomiędzy dietetykiem a pacjentem

Komunikacja z pacjentem ma ogromny wpływ na rezultaty współpracy dietetycznej. To od niej zależy czy podopieczny zaufa dietetykowi i będzie gotowy szczerze rozmawiać na temat sukcesów oraz problemów, których doświadcza podczas stosowania zaleceń żywieniowych.
Warto zwrócić uwagę na to, aby uzgodnić z pacjentem dokładnie zasady współpracy. Powinny one dotyczyć organizacji wizyt, komunikacji pomiędzy spotkaniami oraz planowania indywidualnych diet. Ustalanie reguł oraz stawianie granic przez specjalistę, wbrew pozorom, nie jest niegrzeczne.
Taka postawa sprawia, że pacjent wie czego może się spodziewać oraz oczekiwać. Przejrzyste zasady dają poczucie bezpieczeństwa. Dietetyk powinien dbać o to, aby obie strony  konsekwentnie się do nich stosowały.

*Uwaga! Wielu dietetyków uznaje, że pacjent wyraża zgodę na działanie zgodnie z ich zasadami poprzez akceptację regulaminu poradni. Formalnie można się zgodzić z tym stwierdzeniem. W praktyce jednak pacjenci rzadko dokładnie czytają regulaminy i przywiązują do nich wagę.

 Autor: mgr Maria Sobieszek